Sinir Sistemi ve Beyin

Sinir sistemi organizmayı oluşturan diğer sistemler gibi vücut dengesinin korunmasına katkıda bulunur ve dış ortamın algılanması çevreyi etkileme, öğrenme, hatırlama, duygu ve düşünce üretme potansiyeliyle ruhsal ve sosyal dengenin korunmasına katkıda bulunur.


Kavramlar

Sinir Hücresi : Sinir sisteminde haberleşmeyi sağlayan temel hücresel bileşimdir.Diğer hücrelerden ayrılan yönü elektro kimyasal sinyal iletişimini gerçekleştirmesidir.Bir sinir hücresine nöron denir.

Soma (Gövde) : Hücre gövdesidir.Sinir hücrelerinde bulunur.Diğer hücrelerde olduğu gibi hücre çekirdeği sitoplazma ve organeller bulunur.Sinir hücrelerinin iki farklı tipleri vardır.

a-) Dentrit : Gövdeden çıkan ağaç dallarını andıran çok şekilde, çok sayıda dallanmalara sahiptir.Diğer nöronlardan gelen sinyalleri alırlar ve sinaptik aralıkta sinir hücresinin gövdesine ileten bir işlemcidir.

b-) Akson : Sinir hücresi gövdesinden sadece bir akson ayrılır.Dallanma göstermeyen stoplozmik uzantıdır.Dentritlerle alınan uyarıların gövdeden uç kısma taşınmasını sağlarlar.Aksonların uç bölümlerine ''akson sonlanması'' denir.Düğme şeklinde genişleme gösterdikleri için uç düğmeleri olarakta adlandırılır.Boyları değişkendir.Mesela kaslarımızı kontrol eden sinirler vucüdumuzun en uzun sinir liflerindendir.Aksonların bir kısmı miyelin adı verilen yağ içeriği yüksek bir kılıfla sarılmıştır.Bunlara ''miyenli lifler'' denir.Miyenli liflerde akson boyunca miyelinli alanların arasında kalan ranviyel boğumları denilen bölgeler bulunur.Sinir hücresinde oluşan sinyaller miyelinli akson boyunca ranviyel boğumlarında yeniden oluşarak ''sıçrayıcı'' karakterde ilerler.Bu da iletiyi hızlandırır.

Sinir lifinde ileti hızını arttıran diğer bir özellik sinir lifinin çapıdır.Çap büyüdükçe ileti hızı artar.Kasları uyaran sinirler iletinin hızlı olduğu miyenli ve büyük çaplıdır.Ağrı duyusunu taşıyan lifler daha küçük çaplı ve miyelinsizdir.

Sinir sisteminde farklı tipte sinir hücreleri bulunur.Bunlar yapısal açıdan şu sınıflara ayrılır.

* Ünipolar
* Bipolar
* Sahte ünipolar
* Muntipolar
* Aksansuz nöronlar

Gangliyan ( sinir düğümü ) : Beynin ve omuriliğin dışında yer alan sinir düğümleri sinir hücresinin gövde kısmını barındıran küçük kitlelerden oluşan sinir dokularıdır.Çoğuluna gangliya denir.

Merkezi Sinir Sistemi ( Beyin , Omurilik )
Perifelik Sinir Sistemi  ( Çevresel )  :  Vücudun uç kısımlarında yer alan sinir sistemidir.Isı, basınç gibi duyuları algılamamızı ve onlara gereken algıları vermemizi sağlar.Bilinçliyken algı ve tepkilerimiz bilinçlidir.

Otonom Sinir Sistemi  : Vücudun iç dengesini koruyarak yaşamın devamını sağlar.Bilinçliyken istemimiz dışında çalışır.

Aksiyon Potansiyeli : Sinir uzantılarında uyarıların gidip gelmesini sağlayan elektriksel sinyallerdir.

 Motor Nöron : Hareketi sağlayan sinir hücresidir.

Afferent nöron : Duyusal sinir hücreleridir.İçten ve dıştan gelen uyarıları algılarlar.Deri-kas-eklem-duyu organları ve organlardan gelen uyarıları merkezi sinir sistemine iletir.

Afferent nöronlar  hareketi sağlayan sinir hücreleridir.Uygun kas hareketinin yapılmasını sağlarlar.Gelen emirleri kaslara ve salgı bezlerine ulaştırırlar.

Gri madde : Sinir hücrelerinin gövdeleri, dentitleri, aksomuçları miyelensiz aksonlar nöroglayalar burada bulunur. ( nöroglaya : merkezi sinir sisteminde nöronlar dışındaki hücrelere denir.Sinir hücrelerinin sayısından daha fazladırlar )

Arka Boynuz : Omurilikteki gri maddenin arkasında bulunur.Somatik ve otanatik duyu sinirlerinin çekirdekleri buradadır.

Ön Boynuz : Omurilikteki gri maddenin ön tarafında bulunur.Somatik motor çekirdekleri buradadır.İskelet kasların kasılması için sinir uyarıları oluşturur.

Beyaz Ak madde :   Miyelinli aksonları içerir.Miyelin kılıfının beyazımsı rengi nedeniyle beyaz ak madde denilmiştir.



Beyin Zarı ( Meningez ) : Beyini ve omuriliği saran üç katlı zardır. 

Duramater ( Annezarı ) :  Sert ve güçlüdür.Zarın  en dıştaki tabakasıdır.Yoğun, düzensiz bal dokusundan oluşur.Kafatası kemiklerinin iç yüzeyine tutunur.
Aroknoit madde : Örümceksi zar demektir.Zarın orta tabakasıdır.Hassas kolojen lifleriyle bazı esnek lifler bir örümcek ağı gibi beyni ve omuriliği çevreler.Damarsızdırlar.
Piyomadde : Zarın en içteki tabakasıdır.İnce, şeffaf bağ dokusu beyin ve omurilğe yapışmıştır.
Pans ( Köprü ) : Nörotransmitter mediyatör uyarıları ileten hücreler iki sinir hücresi arasındaki bağlantıyı sağlayan kimyasal maddelerdir.Öncelikle seratınin olmak üzere henüz yapısı tam olarak açıklanamamış binlerce madde nörotransmitler olarak görev yapar.
Astcendik (Sensörü - Tıraç ) :  Tırmanan, çıkan, yükselen duyusal yol aksonlardan oluşan sinir uyarılarını beyne ulaştıran bir demettir.
Descendik ( motor ) : Tıraç, inen hareket yolu, aksanlardan oluşan bir demettir.Beyinden gelen uyarıları ilgili organlara taşır.
Sinaps : Nöronlar arasındaki bağlantı noktası, aralık, boşluktur.Sinapslarda piresnaptik tarafa oluşan aksiyon potansiyeli mediyatör salınımına yol açar.Salınan mediyatörler passinaptik res ...........  bazı iyon kanalları aktive eder ve pessinoptik zarda elektriksel potansiyel değişikliğine yol açar.Sinoptik geçişi sağlayan ( transmision) mediyatörler nöronlar arasındaki ilişkiyi düzenleyen temel öğelerdir.30 kadar nöromidyatörün varlığı bilinmektedir.
                                                                   Sinir Sistemi

İnsanın vücut ağırlığına göre oranı % 2 olan insan vücudunun en karmaşık sistemidir.Çok hücreli canlılarda ileri düzeyde farklılaşmış bir takım ileti ve işaretleri çevreden organizmaya ya da vücudun bir kısmından bir kısmına taşımakla görevli bir sistemdir.

Bir sinir yüzlerce ya da binlerce aksondan oluşan bir demettir.Sinir hücrelerini oluşturan hücrelere nöron denir.

- Basit ya da karmaşık her tür davranış beynin değişik bölgesinde yer alan bir grup sinir hücresinin etkinliği ile gerçekleşir.

- Beynin çalışabilmesi için nöronlar arasında iletişim olması gerekir.Bu da aksiyon potansiyelleri denilen elektriksel sinyallerle sağlanır.Sinir sistemi vücudun elektrokimyasal ağıdır.

Görevleri
* Duyuları Algılama 
- İçten gelen uyarıları algılar.(midenin doymasını algılaması vs.)

- Dıştan gelen uyarıları algılar ( ele düşen yağmurun algılanması vs. ).

* Birleştirme-Bütünleme ( Algılanan duyuların işlenme süreci )
- Bilgiyi çözümler.Analiz eder.
- Bazı bilgileri depolar, yığar.
- Uygun yanıt, tepki için karar verir.
- Varsayımda bulunabilir ( Bulutlara bakarak yağmuru tahmin etme vs )

* Hareketi  Sağlama ( Kasların kasılıp gevşemesi ve salgı bezlerinin salgı yapması )
- Algılanan duyuya göre bilgiyi yorumlayarak emir verir.


 Özellikleri

- Uyarabilir.( sinir uyarıları üreterek hızlı iletişimi sağlar.Dolayısıyla vücut dokularının birbiriyle hızlı bir şekilde haberleşmesini sağlar. )
- Vücudun dengesinin ( homeostatis ) korunmasına yardımcı olur.
- Algılarımızdan, davranışlarımızdan ve hafızamızdan sorumludur.
- İstemli hareketleri başlatır.                      
Anotomisi 

Merkezi ve çevresel olmak üzere iki bölümde ele alınır

A- Merkezi Sinir Sistemi

Beyin : (Serebroom) Beyin üzeri girintili çıkıntılı iki yarım küreden meydana gelir.Sağ yarım küre vücudun sol, sol yarım küre ise vücudun sağ tarafını yönetir.Her yarımküre frontal, periyatol, temporal ve apsipital olmak üzere dört ana lobtan oluşur.

Her birinin farklı işlevi vardır.Kafatası boşluğunda yer alan ağırlığı 1300-1400 gram olan beyin yüz milyar nöron ve trilyonlarca ''gliya'' denilen destel hücrelerinden oluşur.

Beyni koruyan yapılar şunlardır.

- Kalın ve saçlı deri (skalp) ile altındaki kas ve fasya
- Tabula interna ve tabula eksterna denilen tabakadan oluşan kafatası
- Beyin, omurilik ve menin denilen üç tabakadan oluşan zarla koruma altına alınmıştır.Beyin enerjisini glikozun yakımından sağlar.Oksijensiz ya da glikozsuz kalırsa çalışamaz ve hücrelerde hasarlar oluşur.

Nöronun Yapısı ve Özellikleri

Vücudun içinden ve dış çevreden gelen uyarıları merkezi sinir sistemine, merkezi sinir sisteminde oluşan uyarıları da organlara iletir.

Vücuttaki diğer hücrelerden farklı yapıdadırlar.Bulundukları yere göre şekil ve kimyasal içerikte olabilirler.

Hücre gövdesi, dentritler ve akson olmak üzere üç kısımdan oluşur.

Hücre Gövdesi : (Soma) Sinir hücresinin en dış kısmıdır.

Dentrit : Hücre gövdesinde ağaç dalları gibi uzanan kısa uzantılardır.Bazı aksonların üzeri miyelinden oluşan kılıfla kaplıdır.Bu kılıf hem uzantıyı korur hem de veri kaybını önler.Böylelikle uyarılar daha hızlı iletilir.Bu kılıfta hasar oluştuğunda ileti bozulur.

Vücudu telefon ağı gibi sarmıştır.Vücudun her bölgesine gelen uyarıları ilgili merkeze ve merkezi sinir sisteminden gelen konutları ilgili organlara iletir.

Duyu Sinirleri : Uyarıları merkezi sinir sistemine iletir.

Motor Sinirler : Emirleri kaslara ve salgı bezlerine ileten harekete yöneltici sinirlerdir.

Ara Sinirler : Duyu nöronlarıyla gelen bilgileri değerlendirir ve sonuçlarını motor nöronlara aktarır.

Duyu organlarımızda görme-işitme-tatma-dokunma vesaire duyularla ilgili uyarıları alan ''özel uyarı alıcıları'' vardır.Nöronlarla  bağlantılı olan bu uyarı alıcıları ile ışık, ses, acı, tatlı, basınç gibi uyarılar beyne iletilir.Beyin bu uyarıları değerlendirerek gereken iletileri ilgili organlara gönderir.

Birbirleriyle ilişkidedir.Sinirler işlevin temelini oluşturup bilgi akışını sağlar.Nöronlar arasındaki bilgi geçişine ''sinaps'' denir.Bunlar değişik tip ve özelliklerde olmalarına karşı bilginin iletiminden sorumludurlar.Nöronlar kendi aralarında bağlantılar kurarak elektrik devrelerine benzeyen yollarla iletişimi sağlayıp beyin işlevinin ortaya çıkmasını sağlayan ana elemanlardır.

Genel olarak gövde ve dentrit dediğimiz gövde dalları aracılığıyla veriler alır ve bu veriler hücre içindeki genel duruma ve gelen verilerin toplam etkisine göre akson vasıtasıyla diğer nörona aktarılır.Daha sonra aksonla gönderilen bu bilgi dalları aracılığıyla bir veya binlerce nörona (veya kas ve salgı bezi hücreleri gibi diğer hücrelere ) ulaştırılır.Bu hücreler yine aynı mekanizma ile bu uyarının gerektirdiği işi yaparlar.

Sinir sisteminde nöronların yanı sıra kütle olarak merkezi sinir sisteminin yarısını oluşturan sinir hücrelerinin on katı kadar da yardımcı hücreler vardır.Bunlara ''gırya'' denir.Çok çeşitli tipleri vardır.Genel olarak nöronların ve sinir sisteminin görevini sürdürmesine yardımcı olurlar...
Oligodentrosit ( az uzantılı hücre ) 

Merkezi sinir sistemi içerisinde sıkıca ve yanyana dizilmiş olan aksonları birbirinden izole eden miyalin kılıfı oluşturur.Bu kılıf sinir tellerinin her birinin etrafını sararak onların elektriksel olarak yalıtılmasını sağlar.İletkenliği arttırır..

Migrogliya : En küçük gliya hücrelerindendir.Görevi sinir sistemini yabancı madde ve mikroorganizmalara karşı korumaktır.Pogosites yaparlar.(yabancı maddeleri yiyerek yok ederler )

Astrosid ( Astrogliya - Yıldızsı hücre ) :Sinir hücrelerinin beslenmesine ve kimyasal hücrelerine çok önemli katkılar sağlarlar.
NOT : Günümüzde gliyaların sinir sistemi işleyişinde çok daha önemli görevleri olduğu ortaya konulmuştur.Gliyalar öncelikle haberci molekillerin üretimi ve dönüştürülmesi olmak üzere sinir sistemi  işlemlerini  yürütebilmesi için destekleyici görev üstlenmektedir.Nöronların madde alışverişi yaptığı çevreyi etkileyip değiştirerek onların işlevlerinde belirgin değişikliklere yol açmaktadır.Hatta bilincin oluşumunu eplektik süreçler ve diğer geniş hücre topluluklarını ilgilendiren olaylarda gliyo hücreleri  nöronlara göre çok daha önemli rol oynarlar..